Borsaların kurulma amacı şirketlerin sermaye ihtiyaçlarının karşılanmasında alternatif bulma ve halkın küçük yatırımları ile şirketlere ortak olabilmelerini sağlamaktır. 100 yıllardır en yakın yatırım aracına göre iki kat gelir getiren borsada eğer SABIRLI ve CESURSANIZ borsadaki kazancı hiçbir yatırım aracından elde edemezsinizde. Bu bilgi benim öngörüm ya da değerlendirmem değil araştırmaların ve başaranların ifadesi.
ENKA inşaatı hissesini bir maaşıyla alan ve 20 yıl sonra zengin olduğunu anlayan bir isçi hikâyesini duymayanınız yoktur. Eğer sizde halka açıldığı ilk yıllarda bin dolarlık ENKA hissesi alsaydınız 20 yıl sonra 1.5 milyon dolarınız olabilirdi.
2005 yılında ADEL, BİM, EGEEN, TTRAK gibi şirketlere bin lira yatırsaydınız şimdi 10bin hatta 30 bin liranız olabilirdi. Ve bu süre boyunca aldığınız temettülerle maliyetiniz tamamen sıfırlanmış olabilir hatta SABRINIZA ilave CESARETİNİZ olsaydı herkesin korktuğu 2008 krizinde alsaydınız yatırdığınız para 50 bin liralara ulaşabilirdi.
Evet, borsa sabreden ve cesur olanın çok kazanabildiği bir yatırım aracıdır. Ama bu bilgi pratikte işlemez. Enka inşaatı halka arzından sonraki iki yıl içinde korkup satsaydınız %50 zarar ederdiniz. 2008 krizi gibi büyük küçük onlarca düzeltme ya da düşüşlerde yatırımcılar cesaretle korkmayıp durmak ilave alım yapmak yerine elindeki kıymetli hisselerini yok parasına satmaktadırlar Maalesef borsa forumlarını, hisse yorumlarını okuduğunuzda ise zenginlik hayaliyle borsaya giren %90 insanın, paralarını, sağlıklarını ve zamanlarını kaybettiklerini görürsünüz. Çevremde borsada evlerini, milyonlarını, sağlıklarını kaybedenler hem zekiler hem de asli işlerinde çok başarılı insanlar.
Piyasa manik-depresif bir hasta karakterinde işlemektedir. Manik dönemlerde size abartı teklifler sunarken, depresif dönemlerde düşük fiyatlar sunar.
Reel dünyada zeki, başarılı olan bu insanlar borsada neden başarısızlar?
Onlarca neden sayılabilir, bu yazıda en fazla yapılan hatalara değinelim. Borsa yatırım aracıdır. Yatırım kapsamlı analiz sonrası anapara güvencesi sunan ve makul getiri vadeden işlemdir. Yani ne risk alarak ne getiri elde edeceği hesaplanan işlemdir.
Borsa mağdurlarının ortak özelliklerinden birincisi analiz yapmamak ya da yapamamaktır. Analiz ya da araştırma yapmamak ise YANLIŞ şirkete ortak olmaya ya da yanlış FİYATA hisse almaya neden olur. Doğru şirketi, doğru fiyata almaya kısaca biz araştırma diyoruz.Yukarıda sayılan güzel getiri sağlayan şirketlere ortak olanlar bu araştırmayı yapmış olanlardır. Mahallenizdeki market size ortaklık teklif ederse ne yaparız? Araştırırız. Market batar mı diye araştırırız. Marketin aşırı borçlu olması ve borcu ödemekte zorlanması bizi yatırımdan vazgeçilir. Ortağımızın dürüst olmasını isteriz. Eğer dürüst değilse kar etse bile bunu bizimle paylaşmayabilir hatta türlü oyunlarla çalabilirde. Marketin kar ediyor olmasını isteriz. Biliriz ki kar eden işletmeye ortak olan kar, zarar eden işletmeye ortak olan zarar edecektir. Market kar ediyorsa ikinci aşamada bu kar ile yatırımın bize kaç yılda döneceğini araştırırız. Biz buna Fiyat/Kar (F/K) diyoruz. Bu şirkete pahalı ortak olmamızı önler. Marketin hissesini ödediğimiz Fiyat 10 lira ve aldığımız bu hissemize yıllık 1 lira kar düşüyorsa F/K 10 dur.
Yani yatırımımız bize 10 yılda dönecek diyebiliriz. İste borsa kurbanlarının ortak özelliği patronu dürüst olmayan ve/veya zarar eden ve/veya batma riski taşıyan ve/veya ederinin çok üstünde fiyatla işlem gören şirketlerin hisselerini almalarıdır. Yani YANLIŞ ŞİRKETE, YANLIŞ fiyatlardan ortak olmalarıdır. Çözüm ise basittir, bilmeden yatırım yapmamak.
Borsa mağdurlarının diğer ortak özelliği ise piyasanın nasıl işlediğini bilmemeleridir. 10 lira ederi olan şirketi 5 liraya kelepir aldınız, hisse 4 liraya hatta 2liraya düşerse satar mısınız? Böyle sormayayım genelde satılıyor. 50 bin liraya yıllık 10 bin lira kira getirisi olan evi kelepir aldınız (F/K 5). Ev fiyatı 40 bine, hatta 20 bine düşse satar mısınız? Ne satması 2. hatta 3. Alırsınız (Cesur olan yatırımcılar bu şekilde korku dönemlerinde kelepir hisse lotlarını arttırırlar). Ama borsada böyle karlı şirketler ederinin çok altında satılıyor. Bu piyasanın yüksek düşük tekliflerine her gün her dakika yatırımcının maruz kalmasıyla alakalıdır. Başarılı yatırımcıların ortak özellikleri gün içinde ekran tabir edilen fiyatlara bakmamalarıdır.
Buffett bunu şöyle açıklar: piyasa manik-depresif bir hasta karakterinde işlemektedir. Manik dönemlerde size abartı teklifler sunarken, depresif dönemlerde düşük fiyatlar sunar. Size her dakika evinize bir fiyat verseler emin olun sizinde bir zaman sonra evle ilgili değer yargınız bozulur, borsada sürekli hissesinin fiyatına bakan bir yatırımcıda belirgin hatalar yapmaktadırlar. Her yatırım aracı geleceği satın alır. Borsa atasözü olarak beklentiyi al, gerçeği sat olarak ifade edilen teorem reel piyasada mevcuttur. Yıllık 10 bin lira kira getiren bir ev, 200 bin liraya satılıyorsa bu ev ucuzda olabilir pahalıda. Güncel F/K 20 olsa da gelecekte ne olacağı evin değerinin önemli belirleyicisidir. Eğer eviniz ileride ciddi projelerin yapılacağı bir bölgede de ise yani talep görecek bir yerde ise kiralar ileride senelik 50 bin lira olacak ise ev şimdi 200 bine kelepirdir. Aksi durumda ise talebin azalacağı bir bölgede ise kira geliri senelik 5 bine düşecek bir yerde ise şimdiden pahalı deriz.
Amerika’da Detroit kenti otomotiv krizi sonrası kira geliri düşüşüne güzel bir örnektir. İşte piyasada gelecekte karı düşecek şirketler ıskontolu satılırlar ve bilgisiz yatırımcılar ucuza aldıklarını düşünsülerde bu yatırımdan kar edemezler. Aksi durumda da zarar eden yatırımcılar olabilir. Beklenti nedeniyle fiyatlar şişebilir ve balon durumu oluşabilir. F/K sı 100 hatta 200 e ulaşabilir. Beklenti gerçekleşse bile pahalı kalabildiği gibi beklenti gerçekleşmemesi ciddi kayıplara neden olabilir. Bu nedenle tecrübeli yatırımcılar hisseyi al unut yerine al izle önermekte ve gelişmelere göre hareket etmeyi tavsiye etmektedirler.
Kaybedenlerin ortak özelliklerinden biride hayal satın almalarıdır ve bunu bilerek, isteyerek alırlar.
Durumu yine gerçek dünyadan örneklendirsek arsa yatırımı yapmak için gittiğinizde arsa m2 fiyatı yüksek gelir, yan parseldeki imarsız arsaya gidersiniz. Sahibi m2 başına daha çok ister ve der orada imar 3 kat buraya 10 kat gelecek. Ve inanın insanoğlu hayale daldığından kafası çalışmak, aklını ve sağduyusunu kullanmaz. Borsada ağız sulandırıcı haberlere, beklentilere Tüyo diyoruz. Biliyorsanız, araştırırsanız satın aldığınız şeyin BEKLENTİMİ yoksa HAYALMİ olduğunu da bilirsiniz.
Sonuç olarak Borsa yatırımı ciddi bir iştir ve uzun vadeli olur. Al-Sat ile oyun görenler, eğlence yeri görenler ve bilmeden yatırım yapanlar batmaya mahkûmdurlar. Bilerek, araştırarak yatırım yapanlar içinse, SABIR edenin ve CESUR olanın kazandığı EN KARLI yatırım aracı olmaya, yüzyıllardır olduğu gibi devam edecektir. Sermayeniz az olsa da borsaya araştırarak yatırım yaparsanız, cüzi birikimleriniz kartopu etkisiyle büyür (birleşik faiz teoremi), ilk yıllarda komik kazançlar olsa da on yıl yirmi yıl sonra hayal edemeyeceğiniz bir servetin sahibi olabilirsiniz.
Bilinçli yatırımcı olmanız temennisiyle…
