Borsadan hiç anlamayan birine borsayı anlatmak

Günümüzde pek çok yatırım aracı mevcut; dolar, eur, altın, tahvil, bono, gayrimenkul, v.b. Liste uzayıp gidiyor. Hemen hepsine hayatınız boyunca birkaç yatırım yapmışlığınız vardır. Fakat bu işlemleri yaparken zaman zamanda bu borsa nedir, ne işe yarar, para kazanılır mı, girersem paramın tümünü kaybedermiyim gibi sorular hep aklınızı kurcalamıştır. Aslında haklısınız. Bilmeyenler ve hatta bazı durumlarda bilenler için bile son derece riskli bir piyasadır. Fakat gerekli alt yapıyı edinirseniz düşük riskli yatırımlar ile diğer yatırım araçlarına daha yüksek kazanç sağlamanız mümkün. Evet borsadan para kazanabilirsiniz. Ancak bunun öncesinde kendinizi ciddi bir biçimde eğitmelisiniz. Sadece duyumlar ve uzmanların tavsiyeleriyle ve internetten okuduklarınız ile yatırım yapmamalısınız.

1) Borsa nedir kısaca tanımlayıp sonra, konuyu detaylandırmaya çalışacağım. Borsa şirketlerin hisse senetlerinin alınıp satıldığı piyasadır. Hisse senedi ise bir şirkete ne oranda ortak olduğunuzu o şirketin sermayesinin ne kadarına sahip olduğunuzu gösteren evraktır. Bir şirketin sermaye tutarı o şirketin sahiplerinin şirkete koyduğu nakit değerleri ifade eder. Sermayenin ne kadarına sahipseniz şirkete o oranda ortaksınız demektir. İşte bu ortaklık paylarının, başka bir ifade ile hisse senetlerinin, alınıp satıldığı yerlere borsa denir. Aldığınız her hisse senedi sermayenin ne kadarını temsil ediyorsa sizde o oranda şirkete ortak olmuş olursunuz. Hisse senedinin ilk ihraç (halka arz) değerini o andaki sermayedarlar belirler fakat ihraçtan sonra yapılan işlemler neticesinde oluşan hisse fiyatı tamamen arz ve talebe göre oluşur ve yaşanan fiyat artış ve azalışlarına göre kar veya zarar edersiniz.

2) Hisse senedi nedir, konusuna tekrar kısaca değinelim. Bir şirketin bilançosunda kayıtlı toplam sermayesinin bir parçasını temsil eden ve kanuni şartlara uygun bir biçimde düzenlenen kıymetli evraktır. Hisse senedi deyince aklınız senet kavramına gidebilir. Fakat bu kıymetli evraklar bir borç senedi değildir. Daha ziyade yukarıda belirttiğimiz üzere bir ortaklık ve mülkiyet senedini ifade ederler.

Ülkemizde şirketlerin hisse senedi alım satım işlemleri borsa İstanbul (BİST) aracılığı ile gerçekleştirilir. Dünyanın en büyük borsaları arasında ise Nasdaq (ABD), Tokyo Borsası (Japonya), Londra Borsası (İngiltere), Hong Kong Borsası ve Şanghay Borsası (Çin) sayılabilir. Dünya Borsalar Federasyonu (WFE) tarafından yapılan araştırma gösteriyor ki 2015 yılında dünya borsalarının ulaştığı piyasa değeri 63 trilyon 529 milyar 750,7 milyon dolar olarak gerçekleşti.

3) Halka arz nedir? Herhangi bir şirketin borsada işlem göre bilmesi amacıyla Sermaye Piyasası Kurulu mevzuatı çerçevesinde hisse paylarını açık satışa sunması işlemidir. Yasal işlemler tamamlandıktan sonra kamuoyuna duyuru yapılır ve şirket hisseleri duyuruda belirlenen tarihte, belirlenen fiyattan satışa çıkarılır. Bu satış işleminde şirket sermaye paylarının ne kadarının satılacağı, başlangıç satış fiyatı (bu fiyat satış başladıktan sonra talebe göre değişebilir) ve tarih öncesinde belirlenmiş olur.
Endeks Nedir? Endeks borsada işlem görmekte olan firmaların faaliyet gösterdikleri sektörler baz alınarak sınıflandırılması işlemidir. Bu yolla farklı veri grupları oluşturulmuş olur ve şirket verileri daha rahat izlenebilir. Örneğin borsa İstanbulda bütün bankalar bankacılık endeksi olan XBANK endeksi altında, tekstil ve dericilik sektöründe faaliyet gösteren firmalar ise XTEKS endeksi altında izlenir.

4) Borsa Nedir Ne İşe Yarar – Amaç Nedir ? Bireysel küçük ve orta düzey yatırımcılar için borsa diğer yatırım araçlarına kıyasla daha yüksek getiri elde etmek amacıyla paralarını yatırdıkları bir piyasadır. Bu yatırımcılar maksimum getiri ve minimum risk severler.

Şirketler açısından bakarsak mevcut ortaklar; borsada şirketlerini halka arz ederler ve bu arz karşılığında piyasadan para alırlar. Bu para şirket hesabına geçer. Amaç piyasadan fon toplamaktır. Örnek vermek gerekirse şirketin sermayesi 100.000 TL ‘dir. Şirketin % 20 ‘sini halka arz etmek istiyor. Bu durumda yasal süreçlerden sonra ilan verilir ve şirketin % 20 ‘sine denk gelen hisseleri yani 20.000 TL değerindeki hisse senedinin halka arz edileceği duyurulur. Her hissenin 1 TL değerinde olduğunu ve toplamda arz edilen 20.000 hisse olduğunu varsayalım. Borsanın püf noktası şudur. Bu hisseler yatırımcılara primli satılır. Örneğin 1 TL olan hisse 3 TL ‘den satışa çıkar. Aradaki 2 TL fark ise şirkete halka arz gelir olarak kalır. Bir şirketin halka arz olmasındaki temel mantık budur, amaç piyasadan para toplamak, fon toplamaktır. Toplanan ekstra fonlar sermayeye dahil edilmez, hisse senedi ihraç primi olarak sermaye benzeri bir hesaba kaydedilir.

Peki 1 TL ‘lik hissenin 3 TL ‘ye satılması normal midir. Genellikle, iyi niyetli halka arzlarda bu normaldir. Neden derseniz. Örneğin Erdemir Demir Çelik hissesini düşünelim. Şirketin piyasa değeri mevcut sermayesinin çok üzerinde olabilir. Son sermaye artışı 2010 yılında gerçekleşti diyelim. Şirket o tarihten bu yana yaptığı yatırımlarla cirosunu artırmış ve karlılığını yükseltmiş olabilir. Eskisine kıyasla piyasa değerini yükseltmiş olabilir. Bu değer artışları sermayeye yansımamış olabilir. Bu durumda hisse fiyatlarının sermaye bedelinin üzerinde halka arz edilmesi normaldir. Aslında halka arz edilen bu değer artışıdır ve şirketin geleceğine olan güvendir. Zaten halka arzların ve piyasada işlem gören hisselerin fiyat artışlarındaki temel mantık budur. Şirketin olumlu performansı ve geleceğine duyulan güven fiyatı doğrudan etkiler.

Bireysel yatırımcılarda bu olumlu finansal performansa güvenir, şirketin geleceğine güvenir ve beklentileri dahilinde şirkete yatırım yaparak, hisse senedi alır. Aldığı hisse senedi nispetinde şirkete ortak olmuş sayılır.

5) Borsa Piyasası Nasıl Çalışır. Borsada şirketler hisse senetlerini satışa sunarlar (arz ederler) ve bu hisseleri satın almak isteyenlerde bunları talep eder. Bu arz ve talep sonucunda oluşan denge piyasa fiyatından alım-satım gerçekleşir. Bu satın alma işlemi neticesinde şirketlere aynı zaman ortak olduğunuzu belirtmiştik. Bu ortaklığın bir gereği olarak şirketler hissedarlarına yılda bir kez kar payı dağıtımı yani temettü ödemesi yaparlar. Daha basit bir ifade ile bütün bir yılın karından payınıza düşeni alırsınız. Ancak şirketlerin kar dağıtmama haklarıda vardır. Bu bir zorunluluk değilsede, iyi şirketler genellikle temettü dağıtmayı tercih ederler.

6) Borsa ve Şirket Haberlerine Nereden Ulaşabilirsiniz ? Borsa piyasasında şirketler mali durumlarını etkileyen gelişmeleri halka bildirmek zorundadırlar. Yaptıkları en önemli bildirim her 3 ayda bir yayınlanan bilanço, gelir tablosu ve faaliyet raporlarıdır. Bu üç veri şirketin o 3 ay içerisinde ne kadar kar ettiği, ne kadar ciro sağladığı ne kadar kredi kullandığı hakkında size bilgiler sunar. Ayrıca faaliyet raporlarında şirketteki çalışan sayısından tutun, hedef ciro ve faaliyet konularındaki değişikliklere kadar çok sayıda bilgiyi bulabilirsiniz. Tüm bu bilgiler hem kamuya açık şirketlerin internet sitelerinde hem de kamuyu aydınlatma platformunda (kap) yayınlanmak zorundadır.

Şirketlerin KAP platformunu kullanmaları yasal zorunluluktur. KAP kısaca; Borsa İstanbul’un (BİST) şirketleri yatırımcılarıyla bir araya getirdiği ve bilgi paylaşıma imkan veren bir sistemdir. Kamuyu Aydınlatma Platformu, şeffaflık ilkesi gereğince ortak değişiklikleri, sermaye artırımı/azaltımı, satın alma işlemleri, satış bilgileri, üst düzey yönetici değişiklikleri… gibi yönetsel bilgilerini kamuoyu ile paylaştığı sanal ortamdır. Bu ortam bütün vatandaşlara açıktır.
Ayrıca internet üzerinde ‘’ şirket haberleri ‘’ başlığı ile arama yaptığınızda bu konuda çok sayıda kaynak karşınıza çıkacaktır. Ancak ben yatırım yaptığınız şirketi önce KAP ‘tan sonra güvendiğiniz bir internet sitesinin şirket haberleri bölümünden takip etmenizi öneririm.

7) Borsada Fiyatlar Neye Göre Artar veya Azalır ? Hisse senetlerinin fiyat düzeyi piyasadaki arz ve talebe göre değişir. Fiyat şirkete duyulan güven, finansal beklentiler, sektörün durumu, makro ekonomik gelişmeler çerçevesinde artar veya azalır.
Örneğin bir şirketin yüksek kar açıklaması veya çok karlı bir satış anlaşması imzalaması; o şirketin hisse fiyatlarını önemli ölçüde yükseltebilir. Veya şirketin yeni ve karlı bir alanda yatırım yapıyor olması, ileride yüksek kar elde edeceği beklentisi ile o şirketin hisse fiyatlarının yükselmesine neden olabilir.

Benzer şekilde şirketin zarar edeceği beklentisi ve bunun gerçekleşmesi hisse fiyatlarını düşürebilir. Yabancı bir ülkenin şirketin bulunduğu sektördeki ürünlere ambargo uygulaması o şirketin fiyatını düşürebilir. Örneğin Rusya ‘nın gıda ürünlerine ambargo uygulaması o bölgeye gıda ihracatı yapan şirketlerin hisse fiyatlarını olumsuz etkiler.

Makro değişkenlerde fiyat üzerinde etkilidir. Örneğin merkez bankasının faizleri artırması genel olarak borsa piyasasında fiyatları olumsuz etkiler. Çünkü faiz artışı bir süre sonra piyasadaki tüm bankaların faiz artırması sonucunu doğurur. Faizlerin yükselmesinin insanların satın alma gücünü düşüreceği varsayılır. Sonuç olarak şirketlerin bundan olumsuz etkileneceği ve yüksek faiz oramında daha az iş yapacakları varsayılır ve hisse fiyatları bir noktaya kadar düşebilir. Dolayısıyla hem şirket haberlerini hem de piyasa haberlerini yakından takip etmelisiniz.

8) Borsa’ya nasıl girilir ? Borsada hisse senedi alabilmeniz için ilk olarak yapmanız gereken bir aracı kurum veya çalıştığınız bankadan yatırım hesabı açtırmaktır. Daha sonra bu yatırım hesabına bir miktar para yatırarak, internet veya cepşube ‘den hisse senedi alıp satmaya başlayabilirsiniz. Her işleminizden vergi ve komisyon kesintisi yapılır. Kesilen vergiler sabittir fakat komisyon oranları değişkenlik gösterir. Bankalar aracı kurumlara göre çok daha düşük komisyonlar keserler. Bankalarda komisyon oranları 1000’de 2 civarında iken bir broker (aracı kurum) firmasında ise bu oran 1000’de 8 e ulaşabilir. Tabi aracı kurumların neden bu kadar yüksek komisyon kestiklerinede değinelim. Broker şirketleri size daha detaylı bir veri-data akışı sağlarlar. Yatırımlarınızda danışma şansı bulduğunuz birileri vardır. Fakat bu yeni yatırımcıya her yönüyle sunulan bir danışmanlık hizmeti değildir, daha sınırlı dar kapsamlı bir hizmettir, gözünüzde fazla büyütmeyin. Temelde aracı kurumlar size ne kadar çok işlem yaptırırsalar o kadar çok kazanırlar. Aracı kurumlarda temel mantık sizi mümkün olduğu kadar piyasada tutmak ve size çok işlem yaptırmaktır. Ancak tabi sundukları hizmetlerde göz ardı edilemez. Kendi konumunuza ve ihtiyaçlarınıza göre yatırım kanalınızı seçebilir ve borsada oynamaya başlayabilirsiniz.

9) Borsa Eğitimi ? Hisse senedi almadan önce eğitimi önemlidir ve şarttır. Borsa konusunda yeterli temel bilgilere sahip olmadan yatırım yapmaya kalkar iseniz bu sizin açınızdan üzücü sonuçlar doğurabilir. Paranızı kaybedebilirsiniz. Bu sebeple yatırım yapmadan önce borsa nasıl oynanır, eğitimi nasıldır konulu yazıları internet üzerinden okumanızı tavsiye ederim. Yeni bir yatırımcı veya orta düzey bir yatırımcı ücretli bir eğitim şart değildir. İnternet ortamında yeterli doküman mevcuttur.
Eğitim mevzuna girerken öncelikle ne tür bir yatırımcı olduğunuzu belirlemeniz gerekir. Ben sizin maaşınızın ve veya birikiminizin zararsız bir kısmını borsaya yatırmayı planlayan yeni bir yatırımcı olduğunuzu varsayarak yazımı sürdürüyorum.

1.Adım : Yeni başlayanlar için temel kavramları öğrenmek doğrusudur. Borsa nedir ‘i zaten bu makalede halletmiş oluyorsunuz. Halka arz nedir, hisse senedi nedir, sermaye nedir, hisse senedinin fiyatı neden artar ve azalır, bilanço, gelir tablosu, nakit akım tablosu nedir, basit bir biçimde bilanço nasıl okunur, hisse başına kazanç oranı, hedef fiyat nedir, boğa piyasası, ayı piyasası, spekülasyon ve manipilasyon nedir, kar dağıtımı ve temettü dağıtımı nedir, ne zaman yapılır, hangi şirketler temettü dağıtır gibi… ? Aklıma geldiği kadarıyla yazmaya çalıştım. Yeni yatırımcıların asgari olarak bu terimleri ve terimlerin neyi ifade ettiklerini bilmeleri gerekir. Şirketleri ve borsa piyasasını basit düzeyde değerlendirebiliyor, analiz edebiliyor olmaları gerekir.

2.Adım : Belirledikleri iyi uzmanları ve yatırım şirketlerinin hisse önerilerini bir süre takip etmelerini ve kullanılan terimlere aşinalık kazanmalarını öneririm.

3.Adım : Tabi tüm bu donanımları kazanırken diğer tarafta sanal olarak borsa oyunlarını oynamalarını şiddetle öneririm. Örneğin sanal olarak size belirli bir para veren oyunlar var. Siz bu parayla gerçek fiyatlar üzerinden hisse senedi alıp satıyorsunuz ve sonuçta ne kadar kazandığınızı yada kaybettiğinizi görebiliyorsunuz. Örneğin ata trade ‘in internet sitesinde böyle bir uygulama var bildiğim kadarıyla, ismi atatradebook. Gerçek bir yatırım yapmadan önce bu tür bir sanal borsa oyununu 3-6 ay boyunca oynamanızı öneririm. Bu eğitimle ile ilgili bir uyarım olacak. Çok fazla sanal borsa uygulaması var ve pek çoğu forex oltalarıyla dolu. Siz işlem yaparken diğer taraftan sizi forex reklam yağmuruna tutuyorlar. Forex yeni başlayan biri için çok uzak durulması gereken bir konu olmalı. Bu konudan şimdilik şiddetle uzak durmanızı öneririm.

4.Adım : Yeni yatırımcılar için borsa ve finansal piyasalar konusunda çok sayıda kitap bulunmakta. Bu kitaplar arasında iyi bir araştırma sonucunda seçtiklerinizi mutlaka okumanızı öneririm.

10) Borsa’nın En Büyük Avantajı ve Dezavantajı Nedir. Diğer yatırım araçlarına göre kazanç sağlama yönünden kesinlikle daha avantajlıdır. Yaptığınız hisse senedi yatırımları eğer doğru bilgiler ile ve doğru zamanlarda yapılırsa kesinlikle iyi kazanç sağlarsınız. Fakat kritik bir nokta vardır. Yapılan araştırmalar gösteriyor ki, çok kazanan yatırım uzmanlarının ortak özelliği : hepsinin uzun vadeli yatırımları tercih etmesidir. Uzun vadeli yatırımlar ise yüksek sabır gerektirir ve nefsinize yenik düşmemelisinizdir.

Diğer taraftan en büyük dezavantajı parnızın büyük bölümünü kaybedebilirsiniz. Eğer yaptığınız yatırım yanlış ise bu gerçek ile yüzleşirsiniz. Bazen elinizdeki veriler ile mükemmel bir yatırım yaptığınızı düşünürsünüz. Fakat sizin görünürde bir hatanız olmasa bile paranızı kaybetme gerçeği ile yüzleşebilirsiniz. Çünkü sizin yatırım yaptığınız hisse senedinde manipilasyon yapılıyor olabilir. Manipülasyon bir şirket hakkında piyasaya basın yayın organları aracılığı ile yanıltıcı-gerçeğe aykırı bilgiler servis edilmesi demektir. Her ne kadar buna karşı yasal tedbirler olsada yinede bunu ispat etmek her zaman mümkün olmayabilir veya zaman alabilir. O arada olan olur. Bunu bir örnek ile açıklamak faydalı olabilir.
Yapılan bu işlem ile yatırımcıların hisseyi satın alması sağlanır. Bir örnek ile açıklayalım. X market zincirinin bir hissesinin fiyatı 5 TL olsun. Manipülatör tarafından bu market zincirinin önümüzdeki yıl içerisinde çok sayıda şube açacağı ve karını önemli ölçüde artıracağı söylentisi yayılır. Bu söylenti öncesinde şirketin hisse senetlerini manipülatörler tarafından piyasadan 5 TL ortalama ile satın alınmıştır. Bu söylenti sayesinde insanlar bu market zincirinin hisselerini satın almaya başlarlar ve şirket hisseleri yükselir. Fiyat hisse başına 7 TL ‘ye kadar yükseldi diyelim. Bu noktada manipülatör ellerinde 5 TL ‘den satın aldıkları hisseleri satmaya başlarlar. Bunu zamana yayarak azar azar piyasaya geri satarlar. Bir süre sonra yatırımın söylentilerde olduğu gibi çok büyük olmadığı, şirketin mali verilerini yerinden oynatacak düzeyde büyük bir yatırım olmadığı bilgisi piyasaya verilir. Ama artık çok geçtir. Şirket hisseleri bu haberden sonra tekrar eski seviyelerine geriler. Tüm bu süreçte manipülatörler kazanır küçük yatırımcılar ise kaybeder. Manipülasyona çok bariz bir örnek vermek istedim. Her zaman bu kadar bariz olmaz, çok daha komplike karışık durumlarda yaşanıyor olabilir. Bu sebeple çok dikkatli olunması gerekir.

11) Borsa Nasıl Oynanır ? Arkadaşlar borsa nedir ‘i ve diğer tüm süreçleri öğrendiniz diyelim. Sanal oyunlarda ufak tefek kazanıyorsunuzda. Bu gerçek anlamda hisse senedi almanız için yeterli midir derseniz. Kesinlikle hayır derim. Bu piyasaya girmeden önce kendiniz ile yüzleşmelisiniz. Kendi yatırımcı tipinizi ve gelecekte tasarladığınız hayatı planlamalısınız. Bu yatırımdan ne kadar kazanç sağlamak istiyorsunuz.

Yeni bir yatırımcı olarak ufak tefek oynarım, kağıt alır satarım diyorsanız o zaman daha farklı bir bilgi düzeyine ihtiyacınız var demektir. Ufak ufak borsa nasıl oynanır konusunda kendinizi eğitmeye başlamalısınız ve bunu yaparken mümkün olduğunda düşük riskli mümkünse sanal borsa oyunlarıyla içinizdeki yatırım iştahını dindirmelisiniz.

Yapacağım yatırım bana uzun vadede ek bir gelir olsun hem fiyat artışlarından ufak tefek kazanıyım, hem de yıllık temettü dağıtımlarından faydalanıyım derseniz. Yapacağınız yatırımları çok daha detaylı analiz etmek zorundasınızdır. Daha sağlamcı hisselere yönelmek ve bunların temettü geçmişlerini incelemek zorundasınızdır.

Yatırımlardan beklentiniz büyük ise sizi zengin etmesini bekliyorsanız; çok iyi bir bilgi alt yapısı ile bu piyasaya girmelisiniz. Hem sağlam hemde agresif endeks kağıtlarını seçebilecek risklerden kendinizi koruyabilecek konumda olmanız gerekir. Aksi takdirde az bilgi ve kontrolsüz bir heves ile girerseniz paranızın tamamını tüketmeniz çok uzun sürmez.